علوم آزمایشگاهی
هدف و ماهیت
رشته ی علوم آزمایشگاهی (Medical laboratory sciences) یکی از شاخه های علوم پزشکی است. این رشته از جمله رشته هایی است که تاثیر بسزایی در بهداشت و کاهش هزینه های درمانی دارد. جایگاه خاص این رشته در بین رشته های علوم پزشکی به دلیل نقش آن در تشخیص و درمان و پیشگیری وپیگیری بیماری های مختلف است. سر و کار این رشته بیشتر با آنالیز آزمایشگاهی خون و مایعات و بافت های بدن انسان است. فارغ التحصیلان این رشته با آزمایش های مختلف بیوشیمیایی و هماتولوژی می توانند پزشک را در اتخاذ تشخیص درست وحتی در درمان یاری کنند. متقاضیان این رشته باید توجه داشته باشند این رشته بیشتر با تشیص سر و کار دارد و برخورد با بیمار در این رشته نسبت به سایر رشته ها کمتر وجود ندارد.
کارشناسی علوم آزمایشگاهی جزو رشته های زیرگروه ۱ کنکور سراسری تجربی هست، پذیرشش هم به صورت بومی استانیه. همونطور که از اسمش مشخصه کارشناسی هست یعنی لیسانس و دوره تحصیلش استاندارد ۴ ساله. جزو رشته های ستاره دار دفترچه انتخاب رشته هست یعنی حداقل ۳۰ درصد ظرفیت پذیرش باید از یک جنس باشه مثلا از یک کلاس ۳۰ نفره علوم آزمایشگاه باید حداقل ۹ نفر از یک جنسیت باشن یعنی تعداد خانم ها نمیتونه از ۹ تا کمتر بشه تعداد آقایون هم نمیتونه از ۹ تا کمتر بشه.
علوم آزمایشگاهی کاردانیش هم هست که تقریبا نصف دوره کارشناسی طول میکشه و مدرکشون به اصطلاح فوق دیپلم میشه و جزو رشته های زیر گروه ۱ تجربیه که پذیرشش به صورت استانی هست. حتی دانشگاه علوم پزشکی بم و دانشگاه علوم پزشکی تبریز که محل تحصیلشون مجتمع آموزش عالی سلامت مرند هست کاردانی علوم آزمایشگاهی صرفا بر اساس سوابق تحصیلی هم پذیرش داشتن.
یه رشته دیگه هم هست توی رشته های زیرگروه ۱ تجربی هست به نام کارشناسی علوم آزمایشگاهی دامپزشکی که با این علوم آزمایشگاهی فرق داره و اون پذیرشش به صورت کشوری هست.
اما اینجا ما بحثمون کارشناسی علوم آزمایشگاهی هست که رشته پرطرفدار تری هست. اکثر دانشگاه های علوم پزشکی کشور هر کدوم هر سال بین ۱۵ تا ۳۵ نفر از داوطلب های کنکور تجربی توی این رشته پذیرش دارن.
ضمنا کارشناسی علوم آزمایشگاهی هم جزو او ۱۱ رشته ای هست که طرح اجباری دارن و بعد از اینکه درستون تموم شد حتما باید برید طرح رو بگذرونید.
تاریخچه
تا سال ۱۹۷۶ رشته علوم آزمایشگاهی با نام Medical Technology خوانده می شد و پس از آن به Medical Laboratory Sciences تغییر نام داد و امروزه نیز در اکثر دانشگاههای دنیا با همین نام و یا Clinical Laboratory Sciences خوانده می شود. تا قبل از انقلاب در ایران دوره‌های چهار ساله کارشناسی پیوسته دایر بود که بعد از آن به شکل کاردانی و دکترای حرفه‌ای تغییر یافت و از سال ۱۳۷۲ تا سال ۱۳۸۶ مقاطع کاردانی و کارشناسی ناپیوسته این رشته در دانشگاهها ارائه میگردید. از سال ۱۳۸۷ به بعد نیز این رشته در مقطع کارشناسی دانشجو می پذیرد.
روز بزرگداشت
از ۳۰ فروردین ۱۳۸۲ که اولین بزرگداشت حکیم فرزانه و دانشمند برجسته ایرانی، سید اسماعیل جرجانی، بنیانگذار علم آزمایشگاه برگزار گردید، این روز به عنوان روز بزرگداشت علوم آزمایشگاهیان تشخیص طبی تعیین شد و هر سال انجمن‌ها و تشکل‌های علوم آزمایشگاهی این روز را گرامی می دارند. این رشته از آن جهت که بسیار حساس و تعیین کننده در سلامت جامعه و بسیار کمک کننده در تشخیص پزشکان می‌باشد، نقشی بسیار کلیدی و مهم در عرصه پزشکی ایفا میکند. و دانشجویان این رشته بایستی به این باور برسند که کاری بسیار حساس و دقيق را انتخاب نموده اند وبایستی خود را به صورت یک قطب و قدرت علمی در بیاورند و تا جایی که می توانند بر اطلاعات علمی خود بیفزایند.
دروس تحصیلی رشته علوم آزمایشگاهی
درس هایی که در رشته علوم آزمایشگاهی تدریس می شود تا حد زیادی مشابه دروس پایه در پزشکی هستند. دانشجویان در رشته علوم آزمایشگاهی در مقطع کارشناسی پیوسته ۱۳۰ واحد را می‌گذراند که ۱۶ واحد آن کارآموزی است. درس هایی که مورد مطالعه قرار می گیرد شامل دو قسمت پایه و تخصصی هستند.
واحدهای کارشناسی علوم آزمایشگاهی
دروس عمومی: ۲۲ واحد
دروس پایه: ۳۱ واحد
دروس اختصاصی: ۶۱ واحد
کارآموزی در عرصه: ۱۶ واحد
جمع واحد: ۱۳۰ واحد
دروس عمومی
- مبانی نظری اسلام
- اخلاق اسلامی
- انقلاب اسلامی
- تاریخ و تمدن اسلامی
- آشنایی با منابع اسلامی
- جمعیت و تنظیم خانواده
- ادبیات فارسی
- زبان عمومی
- تربیت بدنی ۱ و ۲
دروس پایه
- فیزیک عمومی و آزمایشگاه فیزیک عمومی
- فیزیولوژی نظری و فیزیولوژی عملی
- فیزیک حیاتی
- شیمی عمومی و آزمایشگاه شیمی عمومی
- بافت شناسی نظری و آزمایشگاه بافت شناسی
- بیوشیمی عمومی و آزمایشگاهی بیوشیمی عمومی
- بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی
- روانشناسی عمومی
- زیست شناسی سلولی و مولکولی
- کامپیوتر
- آناتومی نظری
- آناتومی عملی
- آمار حیاتی
دروس اختصاصی
- بیوشیمی پزشکی۱ و آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی۱
- اصول ایمنی و حفاظت در آزمایشگاه
- خون شناسی۱ و آزمایشگاه خون شناسی۱
- میکروب شناسی عمومی و آزمایشگاه میکروب شناسی عمومی
- اصول فنی و نگهداری تجهیزات آزمایشگاهی
- انگل شناسی۱ (کرم ها) و آزمایشگاه انگل شناسی۱
- ایمونوهماتولوژی و آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی
- ایمنی شناسی پزشکی و آزمایشگاه ایمنی شناسی پزشکی
- هورمون شناسی و آزمایشگاه هورمون شناسی
- ویروس شناسی پزشکی و آزمایشگاه ویروس شناسی پزشکی
- قارچ شناسی پزشکی و آزمایشگاه قارچ شناسی پزشکی
- انگل شناسی ۲ (تک یاخته و حشره شناسی پزشکی) و آزمایشگاه انگل شناسی ۲
- خون شناسی ۲ و آزمایشگاه خون شناسی ۲
- آسیب شناسی عمومی و آزمایشگاه آسیب شناسی عملی
- اصول مدیریت و قوانین آزمایشگاه
- روش های کنترل کیفی در آزمایشگاه های بالینی
- بیوشیمی پزشکی ۲ و آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی ۲
- باکتری شناسی پزشکی و آزمایشگاه باکتری شناسی پزشکی –
- فارماکولوژی
- آشنایی با بیماری های داخلی
- سم شناسی و آزمایشگاه سم شناسی
- ژنتیک پزشکی
- سمینار
- متون انگلیسی و ترمینولوژی پزشکی
طول دوره و ساختار آن
دوره کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی ۷ ترم یعنی ۳٫۵ تا ۴ سال طول میکشد و نظام آموزشی آن طبق آیین نامه آموزشی کاردانی – کارشناسی پیوسته و ناپیوسته مصوب شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی است.
مهارت‌ها
رشته علوم آزمایشگاهی خصوصاً در مقطع کاردانی یک رشته عملیات افرادی که در کار عملی شرکت کنند و نسبت به آزمایش های ادرار و مدفوع و همچنین بو های نامطلوب حساسیت زیادی نداشته باشد می توانند در رشته ادامه تحصیل دهند. همچنین لازم است که دانشجو به درس شیمی و زیست علاقه مند باشد.
رشته علوم آزمایشگاهی در ایران تا مقطع دکترا به صورت ناپیوسته تدریس می شود. فردی که از دانشگاه فارغ التحصیل می شود میتواند خون بگیرد همچنین با زمینه‌های خون شناسی، ایمنی شناسی، بیوشیمی بالینی، ژنتیک، بافت شناسی، باکتری شناسی، انگل شناسی و قارچ شناسی آشنا است.
یک دانش آموخته ی کارشناسی علوم آزمایشگاهی مهارت‌های مختلفی را در زمینه آزمایش‌های پزشکی دارد. این مهارت‌ها در زمینه‌های مختلفی همچون خونگیری، خون شناسی (هماتولوژی)، ایمنی شناسی (ایمونولوژی)، بیوشیمی بالینی، ژنتیک، بافت شناسی، قارچ شناسی، باکتری شناسی و انگل شناسی هستند. تحصیل این رشته نیازمند کار با نمونه‌های خون، ادرار و مدفوع است و افرادی که نسبت به این نمونه‌ها حساسیت دارند هنگام کار عملی به مشکل برمی‌خورند.
نقش و وظایف
افرادی که در رشته علوم آزمایشگاه فارغ التحصیل می شوند، با نمونه برداری از نمونه های بیولوژیکی مثل ادرار خون و مدفوع، همچنین آماده کردن نمونه ها و آزمایش های مختلف هماتولوژی، میکروبیولوژی، بیوشیمی و غیره سروکار دارند و میتوانند آزمایش های تخصصی ایمونولوژی و بقیه تست های تخصصی را نیز انجام دهند و می توانند در آزمایشگاه مسئول بخش های تخصصی مختلف هورمون شناسی، نمونه برداری، بیوشیمی و غیره بشوند.
افراد فارغ التحصیل باید بتوانند که نام کامل وکوتاه آزمایش ها و همچنین نسخه های پزشکان را بخوانند.
همین طور نمونه گیری و خون گرفتن را به صورت صحیح انجام دهند.
افراد فارغ التحصیل باید بتواند که آزمایش اورژانس را بشناسند و اطلاعات کافی را داشته باشند و بتوانند به مراقبت بیمار هنگامی نمونه‌گیری رسیدگی کنند.
همچنین باید در حین کار بهداشت را بصورت کامل باید رعایت کنند و اصول اخلاقی را نیز مدنظر داشته باشند.
شرایط هر آزمایش را به بیماران گوشزد کنند و زمان صحیح برای انجام آزمایش را به افراد یادآوری کنند.
بتوانند در مواقع ضروری سرعت عمل داشته باشند نتایج به دست آمده برای آزمایش بیماران را بتوانند بررسی را کنترل کنند.
نمودارها و نتایج را در قالب گزارش به پزشکان تحویل دهند.
به صورت کلی نقش های آنها شامل موارد زیر است:
۱- خواندن نام كامل و كوتاه كليه آزمايشات تشخيصي روتين واختصاصي در نسخ پزشكان
۲- انجام صحيح خونگيري و نمونه گيري و رعايت شرايط لازم براي هر آزمايش
۳- داشتن اطلاعات كافي از آزمايشات اورژانس
۴- مراقبت از بيمار در حين نمونه گيري و پس از آن
۵- رعايت كليه اصول اخلاقي و بهداشتي در حين نمونه گيري
۶- كنترل شرايط بيمار از نظر آمادگي هاي قبل از نمونه گيري (شامل ناشتا بودن )
۷- رعايت نمودن زمان صحيح انجام هر آزمايش وشرايط نگهداري وذخيره نمونه ها
۸- انجام آزمايشات اورژانس وگزارش سريع آن به مسئول فني آزمايشگاه
۹- انجام كليه آزمايشات روتين و اختصاصی بطور دقيق وصحيح با همكاري كارشناسان
۱۰- بررسي وكنترل نتايج بدست آمده براي حصول اطمينان وتطبيق با سير نتايج آزمايشات هر بيمار
۱۱- اعمال روشهاي كنترل كيفي وثبت نتايج در دفاتر مخصوص و رسم نمودارها
۱۲- ارتباط با بيمار و همراهان
۱۳- گزارش آزمايشات به شيوه مناسب به مسئول فني آزمايشگاه
شرایط قبولی در رشته علوم آزمایشگاهی
قابل ذکر است که رشته ی علوم آزمایشگاهی در زیرگروه ۱ رشته های علوم تجربی قرار میگیرد و ضرایب دروس اختصاصی برای این رشته ی دانشگاهی به قرار زیر است:
ضرایب کنکور برای این رشته
زمین شناسی=صفر
زیست شناسی=۴
شیمی=۳
فیزیک=۲
ریاضیات=۲
با توجه به ضرایب فوق، قبولی در کنکور این رشته مشروط به قوی بودن در دروس زیست و شیمی است.
ظرفیت پذیرش علوم آزمایشگاهی دانشگاه های دولتی
هم دوره روزانه، هم ظرفیت مازاد و هم پردیس خودگردان و حتی موسسه غيرانتفاعي علوم پزشكي وارستگان مشهد رشته علوم آزمایشگاهی رو داره که البته پذیرشش با آزمون هست و علاوه بر اون جزو رشته های بورسیه سپاه پاسدارن و دانشگاه علوم پزشکی ارتش هم هست. تقریبا تو دانشگاه های علوم پزشکی همه استان ها این رشته وجود داره. سالانه حدود ۱۶۰۰ نفر دردانشگاه های دولتی روزانه و ظرفیت مازاد و پردیس و … از طریق کنکور کارشناسی علوم آزمایشگاهی قبول میشن.
الان حدود ۲۰ دانشگاه ازاد هم این رشته رو دارن و با رتبه های بدتر هم میشه قبول شد، مثلا داوطلب بوده با رتبه کشوری نزدیک ۸۰ هزار هم تونسته علوم آزمایشگاهی دانشگاه ازاد زاهدان البته ظرفیت مازاد خودگردان دانشگاه ازاد اونجا قبول بشه. دانشگاه آزاد تهران هم تا حدود رتبه ۲۰ هزار کشوری پارسال علوم آزمایشگاهی قبول شدن.
رتبه لازم برای قبولی علوم آزمایشگاهی دولتی
بسته به اینکه منظور شما از رتبه لازم واسه قبولی روزانه علوم آزمایشگاهی باشه یا پردیس یا ظرفیت مازاد، و اینکه کدوم دانشگاه مد نظرتون هست، منطقه چند هستید، رتبه زیر گروه ۱ شما چنده، بومی اون استان هستید یا نه همه اینا روی رتبه و احتمال قبولی علوم آزمایشگاهی تاثیر داره. اما چند سال اخیر اخرین رتبه هایی که علوم ازمایشگاهی قبول شدن مال سهمیه مناطق محروم بودن یا تعهد خدمتی ها استان های جنوب شرق کشور که بوده حتی تا حدود رتبه ۳۰ هزار منطقه ۳ هم فقط از بومی های همون استان با استفاده از سهمیه مناطق محروم قبول شدن. تاکید میکنم این رتبه مال سهمیه مناطق محروم بود وگرنه مثلا همون کسانی که بدون سهمیه مناطق محروم علوم ازمایشگاهی روزانه دانشگاه بم قبول شدن رتبشون تو منطقه ۳ زیر ۱۲ هزار بوده درحالیکه سهمیه مناطق محروم شرق استان کرمان واسه دانشگاه علوم پزشکی بم با همون رتبه هایی که گفتم خدمتتون یعنی رتبه های خیلی بیشتر تونستن قبول بشن.
ادامه تحصیل
باتوجه به اینکه چندین سال از حذف رشته ی علوم آزمایشگاهی در مقاطع بالاتر از کارشناسی می‌گذرد اما به دلیل وجود گرایش های متنوع این رشته تا حدودی این کمبود کمتر احساس می شود.گرایش های این رشته شامل بیوشیمی بالینی،خون شناسی،ایمنی شناسی،میکروب شناسی، قارچ شناسی،باکتری شناسی،ژنتیک انسانی،انگل شناسی،سم شناسی و ویروس شناسی هستند.رشته علوم آزمایشگاهی بیشتر به جنبه تشخیصی می پردازد تا برخورد با بیمار.ضمن اینکه امکان تدریس در دانشگاه های علوم پزشکی برای فارغ التحصیلان مقاطع بالاتر از کارشناسی وجود دارد.
از طریق شرکت در آزمون کارشناسی به کارشناسی ارشد فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی علوم آزمایشگاهی می توانند در گرایش‌هایی چون بیوشیمی بالینی، خونشناسی، انگل شناسی، بیوتکنولوژی، فیزیولوژی، سم‌شناسی ،میکروب شناسی، قارچ شناسی، ویروس شناسی، ژنتیک انسانی، ایمونولوژی،و سایر رشته هایی که (مجوز ادامه تحصیل دارند) به ادامه تحصیل بپردازند.همچنین فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد نیز می توانند با شرکت در آزمون کارشناسی ارشد به PHD در گرایش هایی که عنوان کردیم ادامه تحصیل دهند.
آزمون علوم آزمایشگاهی به پزشکی
ضمنا علوم آزمایشگاهی جزو رشته های مجاز به شرکت در آزمون کارشناسی به پزشکی هست و سابقه داشته کسانی از این رشته بعد از لیسانس تونستن بدون شرکت مجدد در کنکور سراسری برن از طریق آزمون کارشناسی به پزشکی وارد رشته پزشکی بشن.
بازار کار در ایران
رشته علوم آزمایشگاهی نیز مانند بیشتر رشته های گروه علوم پزشکی بازار کار مناسبی دارد و فردی که در این رشته تحصیل می کند می تواند به شاغل شدن در بیمارستانها آزمایشگاهها و مراکز درمانی امیدوار باشد. مراکزی که میتوانند مشغول به کار شوند:
- آزمایشگاه‌های بالینی بیمارستان های دولتی و خصوصی
- آزمایشگاه‌های مراکز بهداشتی درمانی
- آزمایشگاه‌های تشخیص طبی خصوصی و غیر خصوصی
- انستیتوها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی
- کارخانه‌های تولید وسایل و مواد آزمایشگاهی
- شرکت های پخش فراورده‌های بیولوژیکی و آزمایشگاهی
- پزشکی قانونی
- سازمان انتقال خون
هم اکنون جهت راه اندازی دوباره دوره دکتری حرفه ای علوم آزمایشگاهی تلاش زیادی می شود.
درآمد و حقوق
با توجه به محل کاری که افراد فارغ التحصیل علوم ازمایشگاهی در آن مشغول به کار هستند حقوق آنها می تواند بین ۱ تا ۲ میلیون متغیر باشد.
تاسیس آزمایشگاه
افرادی که در مقطع دکتری علوم آزمایشگاهی فارغ التحصیل می‌شوند اجازه راه‌اندازی آزمایشگاه در گرایش تخصصی خودشان را دارند. بنابراین افرادی که قصد تاسیس آزمایشگاه دارند باید در یکی از رشته های پاتولوژی و علوم آزمایشگاهی مدرک دکتری حرفه‌ای را داشته باشند.
شرایط تاسیس آزمایشگاه
روالی که از قدیم تو وزارت بهداشت بوده این بود که اگه کسی دکتری علوم آزمایشگاهی داشته باشه و آزمون تکمیلی قبول بشه و دوره دو ساله بالینی رو بگذرونه میتونست آزمایشگاه بزنه. مجوز آزمایشگاه رو هم یه پزشک متخصص پاتولوژی میدادن خودش تنهایی، و هم اگه سه نفر بودن که هر سه تا دکتری علوم آزمایشگاهی توی گرایش های مختلف مثل ایمونولوژی، خون شناسی، میکروب شناسی، بیوشیمی، ژنتیک داشتن به سه تاشون مشترکا یه مجوز تاسیس آزمایشگاه میدادن.
اما الان فعلا قانون اینجوریه که اگه کسی مدرک دکتری علوم آزمایشگاهی داره و خودش تنهایی میخواد مجوز تاسیس آزمایشگاه بگیره باید آزمون دوره کلینیکال پاتولوژی شرکت کنه و اگه قبول بشه یه دوره بالینی دو ساله باید بگذرونه بعد بهش مجوز تاسیس آزمایشگاه طبی میدن یعنی به خودش تنها مجوز میدن. که حالا خیلی از متخصصان پاتولوژی بودن به این قضیه اعتراض کردن حتی اوایل خرداد امسال بود تعدادیشون جلو مجلس تجمع کردن ولی خب فعلا تصمیمی که وزارت بهداشت گرفته همینه. جالبه همون روز فارغ التحصیلای علوم آزمایشگاهی هم تجمع کرده بودن واسه تشکر از وزارت بهداشت. به هر حال هر قانونی که توی وزارت بهداشت قراره اجرا بشه ممکنه یه عده راضی باشن و سود کنن و یه عده دیگه ناراضی باشن و ضرر کنن. ولی خب همین هم به این سادگی ها نیست اولا باید دکتری یکی از رشته های مرتبط با علوم آزمایشگاهی داشته باشید یعنی دکتری ایمنی شناسی، انگل شناسی پزشکی، باکتری شناسی پزشکی، بیوشیمی بالینی، ژنتیک پزشکی، میکروب شناسی پزشکی، قارچ شناسی پزشکی، ویروس شناسی پزشکی، هماتولوژی آزمایشگاهی و بانک خون. بعد آزمونی که ازتون میگیرن قبول بشید بعد دو سال دوره برید تازه بهتون مجوز میدن. البته بگم اینم که هنوزم رو این موضوع بحث هست. یه عده دنبال این هستن قانون عوض بشه یه عده هم اصرار دارن همین روال ادامه پیدا کنه.
واسه هزینه تاسیسش هم الان خیلی شرکت ها هستن وسایل و تجهیزاتی که لازمه رو به صورت قسطی به شما میدن و کم کم درامد که پیدا کردید قسط ها رو پس میدید. وگرنه کسی خودش بخواد از اول با هزینه شخصی آزمایشگاه بزنه در شهرهای بزرگ. باید در حد میلیاردی هزینه کنه.
مشکلات دانش آموختگان علوم آزمایشگاهی در ایران
افراد در مورد بازار کار رشته خود اعتراض دارند زیرا پیش می‌آید که افرادی که در این رشته تحصیل نکرده اند و فقط دوره های کوتاه آموزشی را گذرانده اند در مراکز آزمایشگاهی مشغول به کار می‌شوند و همچنین با توجه به دوره تحصیلی سخت و حساسی که این افراد دارند حقوق مناسب برای آنها در نظر گرفته نشده است.
دانش آموختگان این رشته در ایران همواره از شغل خود به عنوان شغلی مورد ستم یاد می‌کنند. استفاده از افرادی با رشته‌های تحصیلی غیرمرتبط در آزمایشگاه و حتی کسانی که صرفاً دوره‌های کوتاه مدت دیده‌اند.
پایین بودن درآمد نسبت به سختی دروس گذرانده شده و کارهای عملی آزمایشگاه لغو حق تأسیس آزمایشگاه برای پزشکان پاتولوژیست برخی از موارد اعتراضی دانش آموختگان و کارکنان این رشته هستند.
بهترین مشاور کنکور و انتخاب رشته شیراز
مهندس صادق طاهری
۰۹۱۷۴۴۵۷۱۴۴
